ΕΦΗ ΚΩΤΣΑΚΗ: ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΥΠΟΘΕΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΔΙΕΞΟΔΑ ΤΟΥ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΟΥ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ

ΑΡΘΡΟ ΤΗΣ ΕΦΗΣ ΚΩΤΣΑΚΗ

ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ ΣΤΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ "ΕΠΟΧΗ"

-Σε δύο βασικές  υποθέσεις στηρίζεται η νεοφιλελεύθερη αναπτυξιακή πολιτική γενικά, αλλά και στην χώρα μας, παρά τις  σημαντικές εγχώριες αποκλίσεις επί τα χείρω, λόγω των γνωστών συγκυριών (μνημόνια, κρίση κτλ.)

 -Η πρώτη αναφέρεται στις λεγόμενες διαρθρωτικές ή δομικές μεταρρυθμίσεις: απελευθέρωση αγορών, απορρύθμιση, ελαστικοποίηση εργασίας, ιδιωτικοποίηση-αποκρατικοποίηση, απλούστευση κρατικών διαδικασιών –απογραφειοκρατικοποίηση, μείωση κρατικών δομών και εισαγωγή στοιχείων αγοράς στην λειτουργία τους, πρωτοκαθεδρία των αποφάσεων των αγορών έναντι των κυβερνητικών σχεδιασμών. Σε θεωρητικούς οικονομικούς όρους  έχουμε την αντικατάσταση του υποδείγματος της αποτυχίας των αγορών, με το υπόδειγμα της αποτυχίας του κράτους. Αρχίζοντας την  δεκαετία του 70, και  ολοένα πιο ολοκληρωμένα μέχρι το τέλος του 20^ου αιώνα, οι παραπάνω δομικές μεταρρυθμίσεις  αντικατέστησαν πλήρως το προηγούμενο υπόδειγμα μεικτής ή κεϋνσιανής οικονομίας. Ο χρόνος που μεσολάβησε επιτρέπει την αρνητική αποτίμηση  τους (με επιμέρους θετικά: π.χ. απογραφειοκρατικοποίηση) ως προς τις αναπτυξιακές επιτεύξεις και  όχι μόνο: πρέπει να επεκταθεί η κριτική σε θέματα μείωσης  κρατικής κυριαρχίας, περαιτέρω απώλειας εθνικού ελέγχου επί της παραγωγής κτλ. Πάντως είναι σαφές ότι:

α) η διεθνής εμπειρία δείχνει ότι, τα όποια θετικά αποτελέσματα των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων καθυστερούν να εμφανιστούν, επομένως δεν αποτελούν άμεση πολιτική απάντηση σε περιόδους οξύτατης κρίσης. Επομένως η λογική κυβέρνησης-τρόικας για προώθηση των δομικών μεταρρυθμίσεων στοχεύοντας άμεσα στην ανάκαμψη, είναι  αβάσιμη.

 β)ακόμα και όταν δοθεί στις μεταρρυθμίσεις ο αναγκαίος χρόνος, τα αναπτυξιακά τους αποτελέσματα είναι εξαιρετικά περιορισμένα, σε κάθε περίπτωση πολύ κατώτερα από αυτά της λεγόμενης ‘χρυσής εποχής’ 1945-75, των χρόνων του κοινωνικού-παρεμβατικού κράτους, επομένως αδυνατούν να θεμελιώσουν την νέα και ισχυρή αναπτυξιακή πορεία που η χώρα χρειάζεται απεγνωσμένα.  

γ)ακόμα σημαντικότερο: η πρόσφατη κρίση αποκάλυψε πλήρως την αποκρουστική  αλλά συγκαλυπτόμενη έως τότε  όψη τους: υπερσυγκέντρωση πλούτου και παραγωγικού- χρηματιστικού ελέγχου, κάθετη αύξηση ανισοτήτων-φτώχειας, τόσο στο εσωτερικό όσο και μεταξύ χωρών, επικίνδυνη άνοδο του λεγόμενου ηθικού κινδύνου, λόγω συνεχούς παρουσίας των ‘big to fail’ τραπεζών και πολυεθνικών  κολοσσών, κάτι που στην συνέχεια μεταφράζεται σε αναγκαστική κρατική διάσωση τους, άνοδο των κρατικών ελλειμμάτων και χρεών λόγω των διασώσεων, κρατικές χρεοκοπίες κτλ.

 Συμπερασματικά η  πρώτη νεοφιλελεύθερη αναπτυξιακή υπόθεση, οι δομικές μεταρρυθμίσεις, όπως αποδεικνύει η ιστορική εμπειρία 30 χρόνων,  αδυνατούν να λειτουργήσουν(παρά τα επιμέρους θετικά στοιχεία τους σε  αποδοτικότητα-αποτελεσματικότητα), ενώ παράλληλα με την επέλευση τους βαθαίνουν οικονομικές ανισότητες και φτώχεια,  αποδομούν παραπέρα όποια εναπομένουσα  ελληνική και κρατική παραγωγή- κυριαρχία, άρα την όποια δυνατότητα ελέγχου της πορείας μας έχει απομείνει.

Η δεύτερη υπόθεση των νεοφιλελεύθερων αναπτυξιακών προγραμμάτων, είναι η επεκτατική δημοσιονομική λιτότητα (expansionary fiscal austerity). Διατυπωμένη με  πληρότητα  προ 25 χρόνων (και από τον Μπλανσάρ  τον σημερινό επικεφαλής οικονομολόγο του ΔΝΤ), υποστήριζε ότι ο περιορισμός των κρατικών δαπανών, πλήρως αντίθετα με τα κυρίαρχα  κεϋνσιανά πρότυπα, αντί  μείωσης,  προκαλεί μεγέθυνση  της οικονομικής δραστηριότητας. Εξ αυτού  και η παραδοξολογία ‘επεκτατική λιτότητα’, διότι είναι  αντιφατικό μια συρρίκνωση της ζήτησης λόγω δημοσιονομικής περιστολής να προκαλεί παρ΄ όλα αυτά αύξηση της . Αυτό κατ΄ αυτήν επιτυγχάνεται, μέσα από σήματα που το κράτος στέλνει στους ορθολογικούς καταναλωτές και παραγωγούς για  περιορισμό  δημοσίων δαπανών, επακόλουθη μείωση φόρων, αύξηση αγοραστικής δύναμης, τόνωση της ζήτησης, αποτελεσματικότερη κατανομή-χρήση των πόρων (υποτιθέμενη απριόρι ιδιότητα του ιδιωτικού τομέα).   Η  επιτυχία(;) της επεκτατικής λιτότητας τα πρώτα 20 χρόνια, μπορεί σε μεγάλο βαθμό να αποδοθεί σε παράγοντες που η ίδια δεν πιθανολογούσε. Οι χώρες που την εφάρμοσαν αρχικά ιδίως, δέχθηκαν  μεγάλη ώθηση όχι τόσο από τον παραπάνω μηχανισμό αλλά λόγω μεταφοράς επενδύσεων από άλλες με μεγαλύτερα φορολογικά βάρη (μια πολιτική που στα αγγλικά αποδίδεται ως Beggar thy Neighbour: λύσε τα προβλήματα σου στην πλάτη του γείτονα). Συνέδραμε στην επιτυχία  η ανερχόμενη τότε παγκοσμιοποίηση, η μεταφορά κεφαλαίων προς αυτές τις χώρες, οι έπαινοι και προτυποποίηση από  κεντρικούς διεθνείς οργανισμούς.  Καθώς όμως η μια μετά την άλλη χώρα υιοθετούσε την επεκτατική λιτότητα, έπαυε να είναι ιδιαίτερα ελκυστική επενδυτικά, διότι όλο και περισσότερες προσέφεραν το εκπτωτικό πακέτο. Συνολικά, οι διαρκείς μειώσεις φορολογίας, οι ανταγωνιστικές μειώσεις μισθών, ασφαλιστικών εισφορών, τα φορολογικά παράθυρα της παγκοσμιοποίησης κτλ., οδήγησαν σε  περιορισμό της παγκόσμιας ζήτησης, που οι  συνέπειες της συγκαλύφθηκαν  μέσω δραματικής αύξησης της ιδιωτικής ιδίως χρέωσης και της υπερμόχλευσης. Όταν ο κόμπος έφτασε στο χτένι, προέκυψε η παγκόσμια ύφεση από την οποία δεν θα ξεφύγουμε ακολουθώντας την ίδια συνταγή.

Επιπλέον για την Ελλάδα, η δεύτερη αναπτυξιακή υπόθεση  της επεκτατικής λιτότητας, θα αποδειχθεί περισσότερο  ανεπαρκής και από τις δομικές μεταρρυθμίσεις:

α) για  εσωτερικούς  στην χώρα λόγους: προϋπόθεση  της επεκτατικής λιτότητας είναι η μείωση της κρατικής φορολογίας και μέσω αυτής αύξηση της ζήτησης-ανάπτυξης κτλ. Αλλά στην χώρα μας που κουβαλάει βουνά χρεών-φόρων κτλ. αυτό δεν θα λειτουργήσει.

β)  Για εξωτερικούς λόγους: δεν θα κατακλυστούμε από ένα εξωτερικό επενδυτικό κύμα, όσο και αν μειώσουμε την φορολογία μας, αντίθετα με τις χώρες που πρωτοεφάρμοσαν την επεκτατική λιτότητα(Ιρλανδία). Ας δούμε την Βουλγαρία: διαθέτει χαμηλούς –ασήμαντους μισθούς-ελάχιστη φορολογία, απλούστατη ίδρυση επιχειρήσεων, αμελητέα  πολιτικοκοινωνικά προβλήματα,  καλά εκπαιδευμένο προσωπικό  κτλ. Αποτέλεσμα; έχασε στα τελευταία χρόνια το 19% του πληθυσμού της(!), ότι πιο δυναμικό  και αξιόλογο διαθέτει.

Η επεκτατική λιτότητα λειτούργησε, όπως λειτούργησε, για τις χώρες που αρχικά  την εφάρμοσαν, αλλά δεν είναι ‘παντός καιρού’. Εμπίπτει στο «σφάλμα σύνθεσης»: ότι είναι σωστό, για το μονάδα-χώρα δεν είναι σωστό για το σύνολο.  Λειτουργεί ως «πυραμίδα Πόντζι»:  οι πρώτοι δρέπουν τους  καρπούς, οι τελευταίοι «σηκώνουν τον μουτζούρη».

Η  καταφανής  αποτυχία των δύο υποθέσεων της νεοφιλελεύθερης αναπτυξιακής πολιτικής, αφήνει  μεγάλο κενό στις κυβερνητικές προτάσεις. Η αποτυχία αυτή βρίσκεται πίσω από τα μισόλογα του ΔΝΤ και του ίδιου του Μπλανσάρ, περί κακοϋπολογισμένων πολλαπλασιαστών,  αν και επιχειρείται να ερμηνευθούν διαφορετικά: ως αποτυχία της κυβέρνησης να εφαρμόσει πλήρως τα συμφωνηθέντα,  μέσω ‘λαθολογίας’ κτλ. Η κυβέρνηση αντί να αρπάξει την ευκαιρία απορρίπτοντας  την νεοφιλελεύθερη-αντιαναπτυξιακή  πολιτική λόγω καταφανούς αποτυχίας της, ακολουθεί  μια συνηθισμένη, αλλά σφαλερή και επικίνδυνη λογική:  προσκολλάται πάνω της  επίμονα και εντονότερα, διακηρύσσοντας ότι επόμενη φορά «θα είναι διαφορετικά και καλύτερα», θα «δούμε λιμάνι». Επομένως το καθήκον μεταφέρεται στον ΣΥΡΙΖΑ: η συνέχιση των ίδιων πολιτικών δεν θα ανασύρει το βυθισμένο σκάφος της οικονομίας στην  χώρα, αλλά και διεθνώς. Χρειάζεται μεταβολή πορείας που δεν θα προκύψει από κόμματα που την αντιλαμβάνονται, ή θέλουν να την αντιλαμβάνονται ως βασικώς ορθή.

Η ΕΦΗ ΚΩΤΣΑΚΗ 

ΕΙΝΑΙ ΜΕΛΟΣ ΤΗΣ Π.Γ. ΤΗΣ ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΗΣ ΤΑΣΗΣ ΤΟΥ ΣΥΡΙΖΑ