ΑΛΕΞΗΣ ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ : Η κρίση του Ασφαλιστικού - Το μέλλον των συντάξεων

ΟΜΙΛΙΑ ΤΟΥ 

ΑΛΕΞΗ ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΥ 

ΣΤΟ 4^ο  ΕΤΗΣΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ

LABOR & INSURANCE

ΜΕ ΤΙΤΛΟ «ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΚΑΙ ΑΣΦΑΛΙΣΗ»

Α. Το Ασφαλιστικό προ Μνημονίου. Τα αίτια της κρίσης

Το Ασφαλιστικό Σύστημα της Ελλάδας, πριν την υπαγωγή της στο καθεστώς του πρώτου Μνημονίου (ν.3845/2010), ήταν σε κρίσιμη μεν αλλά διαχειρίσιμη κατάσταση. Ως βασικά αίτια της κρίσης του προ Μνημονίου τότε αναφέρονταν:[1] (Βλ. το βιβλίο μου «Το Τέλος του Κοινωνικού Κράτους;», Εκδόσεις Λιβάνη, 2008, σελ.105 επ).

1.Η επί δεκαετίες χρησιμοποίηση των αποθεματικών των Ταμείων για την ιδιωτική (κυρίως) οικονομική ανάπτυξη και την τραπεζιτική επάρκεια: στην αρχή η δέσμευση των αποθεματικών με τον α.ν. 1611/1950, κρατική και ιδιωτική, μετά η άτοκη κατάθεση, αργότερα η έντοκη μεν αλλά χαμηλότοκη κατάθεση και μετά η περίοδος του Χρηματιστηρίου και των δομημένων ομολόγων.

2.Η αυξανόμενη δημογραφική ανισορροπία με την προϊούσα γήρανση και υπογεννητικότητα του πληθυσμού.

3.Η ανεργία σε συνδυασμό με την προώθηση των εργασιακών απορρυθμίσεων. Η «Πράσινη Βίβλος» με την εκτεταμένη «ευελισφάλεια» («flexicurity»),[2] (Βλ. το βιβλίο μου «Ασφαλιστικό Ώρα Μηδέν: Το μέλλον των συντάξεων», Εκδόσεις Λιβάνη, 2010, σελ. 309 επ.) η σχεδιαζόμενη από το Μάαστριχτ[3] [1] (Βλ. τα βιβλία μου «Νεοφιλελευθερισμός και Υποβάθμιση της Εργασίας», Εκδόσεις Αφοι Τολίδη, 1991 και «Εργασία και Συνδικάτα στη Μεταβιομηχανική Κοινωνία»,  Εκδόσεις Λιβάνη, 1993) και μετά διάβρωση του ευρωπαϊκού Εργατικού Δικαίου.

4.Η «μαύρη» και ανασφάλιστη εργασία.

5.Η αλυσιτελής ασφαλιστική διαχείριση της μεταναστευτικής εργατικής δύναμης.[4] [1] (Βλ. το βιβλίο μου «Ασφαλιστικό Ώρα Μηδέν: Το μέλλον των συντάξεων», Εκδόσεις Λιβάνη, 2010, σελ. 320 επ).

6.Η εισφοροδιαφυγή.

7.Οι σπατάλες στην περίθαλψη και η περίεργη όσμωση του Δημοσίου με τον Ιδιωτικό Τομέα που απορροφούσε προ Μνημονίου πάνω από το 47% των δαπανών υγείας, το υψηλότερο δηλ. ποσοστό στην ΕΕ και ένα από τα υψηλότερα στις χώρες του ΟΟΣΑ.

8.Ο ανορθολογισμός των επιμέρους συστημάτων του και η αναχρονιστική οργάνωσή του.

9.Οι υπέρμετρες επιβαρύνσεις με τα σκανδαλώδη προγράμματα εθελουσίας εξόδου στις ΔΕΚΟ και κυρίως στις Τράπεζες.

10.Οι οφειλές του Δημοσίου προς το ΙΚΑ.

11.Η ένταξη των «ευγενών» Ταμείων στο ΙΚΑ-ΕΤΑΜ με αναλογιστικό τότε έλλειμμα 23,5 δις €.

Β. Το Μνημόνιο επέτεινε την κρίση.

Απώλειες 65-70 δις €!

Με την υπαγωγή της χώρας μας στο καθεστώς των δύο Μνημονίων (ν.3845/2010, ν.4046/2012), η κρίση του Ασφαλιστικού Συστήματος επιτάθηκε επικίνδυνα και η κατάσταση σήμερα είναι δύσκολα ανατάξιμη.

Στα αίτια της κρίσης -και κυρίως τη διαχρονική κακοδιαχείριση και τη λεηλασία των αποθεματικών του, ως άμεση συνέπεια της μνημονιακής πολιτικής-, προστέθηκαν και τα εξής:

1-Το «κούρεμα» («PSI») των αποθεματικών στην πρωτογενή και δευτερογενή αγορά, που στοίχισε μέχρι σήμερα στα Ταμεία περίπου 26 δις €. Από τα 31 δις € αποθεματικών προ PSI, σήμερα τα Ταμεία διαθέτουν 3,5 περίπου δις €!

2-Η αύξηση της ανεργίας κατά 17 μονάδες μέχρι σήμερα, με κάθε μία (1) μονάδα να αφαιρεί κατ’έτος τουλάχιστον 250 εκατ. € σε εισφορές από το σύστημα.[5] (Βλ. ομιλία Γιώργου Κουτρουμάνη στην Ολομέλεια της Βουλής στις 21-6-2011, όπου αναβιβάζει τις ετήσιες απώλειες σε εισφορές σε 320 εκατ.€ ανά μονάδα ανεργίας).

3-Η ραγδαία μείωση των μισθών πάνω από 25 μονάδες, με κάθε μία (1) από τις οποίες να αφαιρεί 150 εκατ. €  σε εισφορές κατ’έτος από το σύστημα.[6] (Βλ. όπ.π. ομιλία Γιώργου Κουτρουμάνη, καθώς και στοιχεία για απώλειες από ανεργία και μείωση μισθών στο άρθρο της Χριστίνας Κοψίνη στην εφημερίδα «Καθημερινή της Κυριακής» της 13-10-2013). 

4-Ο νέος κατώτατος μισθός των 586 και 510 € για τους πάνω και κάτω από 25 ετών αντίστοιχα.

5-Οι προσωρινές μορφές απασχόλησης της νεανικής ευελιξίας και τα πεντάμηνα των ΕΣΠΑ των 490 και 427 € αντίστοιχα.

6-Η δραστική περικοπή της κρατικής επιχορήγησης[7] [1] (Βλ. την τριμηνιαία Έκθεση του Γραφείου Προϋπολογισμού του κράτους (Ιούλιος 2014 σελ. 40), όπου αναφέρεται ότι «Ειδικότερα με βάση το Μεσοπρόθεσμο Πρόγραμμα 2015-2018, η κρατική χρηματοδότηση προς την Κοινωνική Ασφάλιση αγγίζει το ποσό των € 8,6 δις ετησίως, σε σχέση με το 2012 που ήταν 15 δις και 21 δις το 2011») προς τα Ταμεία κατά 1,3 δις € για το έτος 2012, κατά 1,4 δις € περίπου για το 2013, κατά 2,1 δις € για το 2014, κατά 1 δις € περίπου για το 2015.

7-Η μείωση των εργοδοτικών εισφορών κατά 1,1%, με απώλειες για τα Ταμεία που ανέρχονται στα 250 εκατ. € περίπου (ν. 4046/2012 και ν. 4093/2012, σελ. 5608).

8-Η μείωση των εργοδοτικών και εργατικών εισφορών κατά 3,9% (ν. 4254/2014, παρ. ΙΑ.3, σελ. 1427), που -σύμφωνα με το Μεσοπρόθεσμο Πρόγραμμα 2015-2018 (ν.4263/2014, σελ. 42 πίνακας 3.7)- θα στερήσει 974 εκατ. € από το σύστημα.

9-Η κατάργηση των κοινωνικών πόρων υπέρ των Ταμείων Επικούρησης που θα στερήσει πόρους 400-700 εκατ. € τουλάχιστον από το σύστημα (ν. 4254/2014, σελ. 1427).

10-Η έκρηξη της ανασφάλιστης και «μαύρης» εργασίας.

11-Η εκτεταμένη ατυπία στο μεγάλο τμήμα των εργασιακών σχέσεων.

Όλες οι παραπάνω συνέπειες του Μνημονίου συναθροιζόμενες, έχουν στερήσει μέχρι σήμερα (2010-2014) από το Ασφαλιστικό μας Σύστημα πόρους ύψους 65-70 δις €.

Γι’αυτό σήμερα μπορούμε ανεπιφύλακτα να ισχυριστούμε ότι το Μνημόνιο κατέστρεψε το συνταξιοδοτικό σύστημα της χώρας.

Γ.Από 1-1-2015 νέο τοπίο στις συντάξεις. Οι «ρήτρες» φέρνουν μειώσεις!

Από 1-1-2015 η κατάσταση στα Ταμεία θα επιδεινωθεί, αφού, παρά την ήδη τραγική οικονομική τους θέση, η κυβέρνηση είναι αποφασισμένη[8] (Βλ. συνέντευξη του Υπουργού Εργασίας Γιάννη Βρούτση στην εφημερίδα «Καθημερινή της Κυριακής» στις 9-11-2014) να εφαρμόσει τις «συνταξιοδοτικές ρήτρες». Ειδικότερα από 1-1-2015 θα ισχύσουν:

1.Για τα Επικουρικά Ταμεία (ν. 4052/2012, άρθρο 42):

-η «ρήτρα μηδενικής εγγύησης από το κράτος» των επικουρικών συντάξεων,

-η «ρήτρα μηδενικού ελλείμματος» και

-η «ρήτρα-συντελεστής βιωσιμότητας» και

2.Για τα Ταμεία Κύριας Σύνταξης (ν. 3863/2010 άρθρα 2 και 37), η «ρήτρα μερικής εγγύησης από το κράτος των κύριων συντάξεων» (εγγύηση μόνο για το βασικό μέρος που σήμερα ανέρχεται σε 360€).

Η «ρήτρα μηδενικής εγγύησης» για τις επικουρικές συντάξεις από 1-7-2014 και η «ρήτρα μερικής εγγύησης» για τις κύριες από 1-1-2015 (δηλαδή μέχρι του ύψους της βασικής σύνταξης που σήμερα έχει οριστεί στο ποσό των 360 €), δημιουργούν μια ζοφερή εικόνα για τις συντάξεις το προσεχές χρονικό διάστημα. Το νομοθετικό πλαίσιο, που εγκαθιδρύει το νέο μνημονιακό σύστημα και που θα διαρκέσει (κατά τη ρητή πρόβλεψη του πρώτου Μνημονίου και των σχετικών ασφαλιστικών νόμων ν. 3863/2010 και 3865/2010), είναι πλήρες, ολοκληρωμένο και διατρέχει για μία πενηντακονταετία, δηλαδή μέχρι το 2060 (ν. 3845/2010, 4046/2012)!

Ειδικότερα:

Ι.Επικουρικές συντάξεις: Θεσμός χωρίς μέλλον

Το νέο συνταξιοδοτικό μνημονιακό σύστημα θωρακίστηκε με το Μεσοπρόθεσμο 2015-2018 (ν. 4263/2014). Οι επικουρικές συντάξεις θα μειωθούν δραστικά. Μάλιστα το Ενιαίο Ταμείο Επικουρικής Ασφάλισης (ΕΤΕΑ) στις 3-5-2014 αποφάσισε την πρώτη οριζόντια μείωσή τους κατά 5,2%. Θα ακολουθήσει είτε η ενσωμάτωση του συμβολικού ποσού των επικουρικών στις κύριες συντάξεις είτε η πλήρης κατάργησή τους.

Αυτό θα γίνει με τις παρακάτω μνημονιακές παρεμβάσεις:

α.με την εφαρμογή «της ρήτρας μηδενικού ελλείμματος» και «τον συντελεστή βιωσιμότητας» των Ταμείων τυπικά από 1-7-2014 (άρθρο 42 ν. 4052/2014 και ν. 4263/2014). Ειδικότερα, σύμφωνα με το Μεσοπρόθεσμο 2015-2018 (ν. 4263/2014 αλλά και τον ν. 4254/2014, τα επικουρικά Ταμεία από την εφαρμογή της ρήτρας αυτής, θα έχουν απώλειες για τα έτη 2015-2018 464 εκατ. ευρώ!

β.με την κατάργηση των κοινωνικών πόρων σε 20 περίπου Επικουρικά Ταμεία. Έτσι, αυτά θα στερηθούν πολύτιμα έσοδα που υπολογίζονται από 400-700 εκατ. €[9] (Βλ. άρθρο της Χριστίνας Κοψίνη στην εφημερίδα «Καθημερινή» της 23-5-2014) κάθε χρόνο (ν. 4254/2014, σελ. 1427 επ.).

Οι κοινωνικοί πόροι, ο ενοποιητικός του κοινωνικού ιστού αυτός θεσμός του καπιταλιστικού κράτους της ύστερης νεωτερικότητας, συγκροτούνται από μικρά ποσοστά διαφόρων συναλλαγών της οικονομικής ζωής που μετέφεραν πολύτιμα έσοδα στα Επικουρικά Ταμεία. Αποτελούσαν ένα μικρό αλλά υπολογίσιμο δίκτυο κοινωνικής αλληλεγγύης, που συνέδεε τα κοινωνικά στρώματα, αλλά και τις γενεές.

γ.με την εφαρμογή για τις επικουρικές συντάξεις του «μαθηματικού τύπου» του ν. 4052/2012 (άρθρο 42) και του ν. 4254/2014 (σελ. 1427), ο οποίος θα πρέπει να λαμβάνει υπόψη μεταξύ άλλων:

-τον συντελεστή βιωσιμότητας του Ταμείου,

-τον αριθμό εξερχομένων στη σύνταξη,

-τα δημογραφικά δεδομένα,

-τη «ρήτρα μηδενικού ελλείμματος»,

-τη «ρήτρα θανάτου» κ.λπ.

Ο μαθηματικός αυτός τύπος θα πιέζει προς τα κάτω τις επικουρικές συντάξεις μέχρις εξαΰλωσής τους και τελικής τους κατάργησης.

Το βέβαιο συμπέρασμα είναι ότι οι επικουρικές συντάξεις δεν έχουν μέλλον. Σε πρώτο στάδιο θα μειωθούν δραστικά και εν τέλει θα καταργηθούν.

ΙΙ. Κύριες συντάξεις: Διαρκής μείωση από 1-1-2015

Η καταλυτικότερη όμως εξέλιξη στην νέα φάση του Ασφαλιστικού που εισερχόμαστε από 1-1-2015 είναι η εφαρμογή της «ρήτρας εγγύησης μόνο της βασικής σύνταξης από το κράτος». Για την καταβολή του «αναλογικού» τμήματος της σύνταξης, ευθύνη θα έχουν αποκλειστικά μόνο τα οικεία Ταμεία.

Μετά τη νομοθετημένη ήδη από το πρώτο Μνημόνιο (ν. 3845/2010) σταδιακή αποχώρηση του κράτους από τη στήριξη του συστήματος και τον περιορισμό της αύξησης της συνταξιοδοτικής δαπάνης κάτω από 2,5 ποσοστιαίες μονάδες του ΑΕΠ έως το 2060 (ν. 4046/2012 ΦΕΚ Α 28/14-2-2012 σελ. 699), οδηγούμαστε σταθερά σε σύστημα εγγυημένης μόνο της βασικής σύνταξης για όλους!

Σύμφωνα με τον ν. 3863/2010 (άρθρο 1 και 37) «Από 1-1-2015 το κράτος αναλαμβάνει τη χρηματοδότηση της βασικής σύνταξης…».

Ολόκληρη όμως τη βασική σύνταξη θα λαμβάνουν μόνο όσοι θεμελιώνουν προϋποθέσεις πλήρους σύνταξης, αφού όσοι ασφαλισμένοι λαμβάνουν μειωμένη, η μείωση αυτή θα ανέρχεται στο 1/200 της βασικής που θα έπαιρναν («ποινή»-«penalty») για κάθε έναν μήνα που υπολείπεται του ορίου ηλικίας συνταξιοδότησης! (άρθρο 2 παρ. 2α εδ. γ του ν. 3863/2010)

Τα προβλήματα που θα ανακύψουν στην πράξη από αυτή την πρωτοφανή στα πλανητικά χρονικά συνταξιοδοτική ρύθμιση, φοβούμαστε ότι δεν τα έχουν κατανοήσει οι εμπνευστές και θιασώτες αυτής της ρύθμισης!

Δ.Το σύστημα καταρρέει, οι συντάξεις κινδυνεύουν!

Έτσι, το σύστημα οδηγείται σε κατάρρευση, αν δεν ληφθούν άμεσα μέτρα. Το σύστημα συντάξεων σε λίγους μήνες θα αδυνατεί να μείνει όρθιο με τις δικές του δυνάμεις (αποθεματικά και εισφορές). Δεν θα μπορέσει να εγγυηθεί το σημερινό επίπεδο συντάξεων. Το δημόσιο αναδιανεμητικό σύστημα έχει περιπέσει σε βαθειά κρίση λόγω Μνημονίου. Χρειάζεται άμεσα επαναρτίωση.

Η επιστροφή των αποθεματικών που «κουρεύτηκαν» με το PSI, στην πρωτογενή και δευτερογενή αγορά (περίπου 26 δις €) ως πρώτο βήμα θα αποτελούσε μια μεταβατική ανάσα για τα Ταμεία.

Περαιτέρω, η ορθολογική τους οργάνωση με ευελιξία, αυτονομία και αυτοδιαχείριση, η σοβαρή και βέβαιη επένδυση των επιστρεφόμενων αποθεματικών του, η ποιοτική και ποσοτική αναβάθμιση των παροχών με πνεύμα ισότητας και δικαιοσύνης, θα αναστηλώσουν την πίστη των πολιτών στο δημόσιο σύστημα.

Γιατί η συρρίκνωση της Δημόσιας Κοινωνικής Ασφάλισης, που αποτελεί συνάρτηση του Εργασιακού Συστήματος, των αξιοπρεπών αμοιβών και της πλήρους και ασφαλισμένης απασχόλησης, ισοδυναμεί με συρρίκνωση της Δημοκρατίας, αφού το Κοινωνικό Κράτος αποτελεί τον καλύτερο θεσμό της παρούσας και μελλοντικής Πολιτικής Κοινωνίας.

Επομένως, η οικονομική ανασυγκρότηση με την πλήρη και ασφαλισμένη απασχόληση, το σχέδιο επαναρτίωσης των αποθεματικών των Ταμείων και η δημιουργία Εθνικού Ταμείου για την ενίσχυση της Δημόσιας Κοινωνικής Ασφάλισης, αποτελούν τον δημοκρατικό, καθολικά αποδεκτό, δρόμο.

ΣΤ.Μεταβατικό πρόγραμμα διάσωσης του Ασφαλιστικού

Ένα μεταβατικό πρόγραμμα, πάντως, που θα απέτρεπε την κατάρρευση του Ασφαλιστικού Συστήματος, -που εισέρχεται στο 2015 με έλλειμμα περίπου 2 δις € και τις ανείσπρακτες οφειλές περίπου 11 δις €- και θα διατηρούσε το σημερινό επίπεδο συντάξεων μέχρι την ανάκαμψη της οικονομίας και της αγοράς εργασίας, θα πρέπει απαραίτητα να περιλαμβάνει και τις εξής παρεμβάσεις:

1.Την αναστολή της ψήφισης κάθε νέας ρύθμισης συνταξιοδοτικού περιεχομένου (ύψος συντάξεων, εισφορών, όρια ηλικίας κ.ά.).[10]  (Βλ. αποκαλυπτικό ρεπορτάζ στην εφημερίδα «Αυγή της Κυριακής» στις 9-1-2014).

2.Την αναστολή της εφαρμογής από 1-1-2015 των «ασφαλιστικών ρητρών»:

-της «ρήτρας μηδενικής εγγύησης» επικουρικών συντάξεων και εφάπαξ,

-της «ρήτρας μερικής εγγύησης των κύριων συντάξεων» (βασική μέχρι του ποσού των 360 €),

-της «ρήτρας μηδενικού ελλείμματος» των Ταμείων,

-της «ρήτρας βιωσιμότητας» κατά τους νεοφιλελεύθερους νεολογισμούς και

-της «ρήτρας θανάτου» (άρθρο 42 ν. 4052/2012)

3.Την άμεση επιστροφή των 26 δις € που απώλεσαν τα Ταμεία με το «κούρεμα» των αποθεματικών («PSI») από την πρωτογενή και δευτερογενή αγορά.

4.Την άμεση ανακεφαλαιοποίηση των Ασφαλιστικών Ταμείων, κατά το προηγούμενο των Τραπεζών, η οποία πρέπει να είναι ύψους 35-40 δις €. Το ποσό αυτό αντιστοιχίζεται στις απώλειες των Ασφαλιστικών Ταμείων από την αύξηση της ανεργίας, στη μείωση των μισθών, στη μειωμένη κρατική χρηματοδότηση, στη μείωση των εργοδοτικών εισφορών και στην κατάργηση των κοινωνικών πόρων.

Κάθε συζήτηση για τα Ασφαλιστικά Ταμεία προϋποθέτει την άμεση αναπλήρωση κατά τουλάχιστον 65-70 δις € που απώλεσαν τα Ταμεία από τις άμεσες μνημονιακές παρεμβάσεις.

Όποια άλλη συζήτηση-παρέμβαση στο Ασφαλιστικό Σύστημα της Ελλάδας θα εντάσσεται στο διαρκές εκ προμελέτης έγκλημα κατά του λαού και των Ελλήνων ασφαλισμένων συνταξιούχων, που η Αριστερά και ο ΣΥΡΙΖΑ δεν θα επιτρέψουν να ολοκληρωθεί.

5.Τη σύσταση Εξεταστικής Επιτροπής για το «κούρεμα» («PSI») των αποθεματικών των Ασφαλιστικών Ταμείων, αφού αυτό αποτελεί την πιο βίαιη αρπαγή πλούτου σε βάρος της Ελληνικής Εργατικής Τάξης που έχει συντελεστεί ποτέ!

Πρόκειται για ένα προδιαγεγραμμένο, «εκ προμελέτης», έγκλημα, το μεγαλύτερο στη μεταπολεμική ιστορία του τόπου, στο οποίο ενεπλάκησαν οι επικυρίαρχοι δανειστές, οι μνημονιακές κυβερνήσεις και δυστυχώς το Ελληνικό Κοινοβούλιο. Τέτοια λεηλασία του συνολικού μόχθου ενός ολόκληρου λαού δεν απαντάται στα παγκόσμια χρονικά!

Το σκάνδαλο αυτό πρέπει να ερευνηθεί άμεσα, σε όλες του τις πτυχές και πρώτα απ’όλα με τη σύσταση Εξεταστικής Επιτροπής, που θα εξετάσει συνολικά την αρπαγή των αποθεματικών των Ασφαλιστικών Ταμείων.

Το μεταβατικό αυτό πρόγραμμα διάσωσης του ελληνικού Ασφαλιστικού Συστήματος πρέπει να προωθηθεί άμεσα και να στηριχθεί από όλους, κυρίως από τα κόμματα της Αριστεράς. Διαφορετικά, το σύστημα μεσοπρόθεσμα θα κινδυνεύσει, αφού ήδη από 1-1-2015 οι συντάξεις θα υφίστανται μεγάλες και συνεχείς μειώσεις.

Ο Αλέξης Π. Μητρόπουλος

είναι Βουλευτής, μέλος της Πολιτικής Γραμματείας και

Υπεύθυνος Τομέα Διοικητικής Μεταρρύθμισης & Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης του ΣΥΡΙΖΑ

και  Καθηγητής του Εργατικού Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.

---