ΕΦΗ ΚΩΤΣΑΚΗ: Οικονομικές και γεωπολιτικές αιτίες του μεταψυχροπολεμικού χαοτικού - καταστροφικού ιμπεριαλισμού

ΑΡΘΡΟ ΤΗΣ ΕΦΗΣ ΚΩΤΣΑΚΗ

ΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ ΣΤΗΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ "ΑΥΓΗ" ΣΤΙΣ 18.11.2014

Σε δύο προηγούμενες πρόσφατες δημοσιεύσεις ("Αυγή"), υποστήριξα ότι οι πρόσφατες (περίπου 20-25 χρόνων) δυτικές ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις στη Μ. Ανατολή, τη Νοτιοδυτική Ασία, τη Β. Αφρική, την Ουκρανία, τον Καύκασο, ευρύτερα στο μαλακό υπογάστριο Ρωσίας- Κίνας, διαφέρουν ουσιαστικά από τις προγενέστερες, διότι συστηματικά και εμπρόθετα, αλλά πάντοτε συγκεκαλυμμένα, προκαλούν χαοτικές καταστάσεις κρατικής διάλυσης και κοινωνικο-οικονομικής καταστροφής.

Τι προκάλεσε την πρόσφατη αυτή εξέλιξη; Γιατί δεν επιχειρείται πλέον μια κλασική ιμπεριαλιστική διαχείριση με τα συνηθισμένα ανακλαστικά που η μεταπολεμική εποχή καθιέρωσε, π.χ. με δικτατορική διακυβέρνηση, οικονομική εκμετάλλευση, που όμως επέτρεψε μια κάποια κοινωνική σταθεροποίηση και οικονομική βελτίωση, έστω και ασταθή, εξαρτημένη, συμπληρωματική στο κυρίαρχο δυτικό οικονομικό μοντέλο;

Παλιότερα, από τη βιομηχανική εποχή τουλάχιστον, ο ιμπεριαλισμός επιδίωκε κυρίαρχα την εκμετάλλευση των πλουτοπαραγωγικών πηγών των αποικιών ή/και την επικράτηση στις αγορές προϊόντων των πρώην ή/και νυν αποικιών. Το σκοπούμενο αποτέλεσμα των ιμπεριαλιστικών επεμβάσεων ήταν η μέσω της κερδοφορίας διαρκής επέκταση της κεφαλαιακής συσσώρευσης και, μέσω αυτής, η ενδυνάμωση της σχετικής θέσης τού κατά περίπτωση ιμπεριαλιστικού υποκειμένου στην κούρσα της διεθνικής επικράτησης. Με τις επεμβάσεις των τελευταίων 20-25 χρόνων, για πρώτη φορά ο ιμπεριαλιστικός πυρήνας επιχειρεί να επικρατήσει όχι μέσω αύξησης της συσσώρευσης, αλλά με παρεμπόδισή της. Αυτή επιχειρείται σε δύο επίπεδα: αρχικά και κυρίως στις χώρες που υφίστανται τις πρόσφατες χαο-προωθητικές ιμπεριαλιστικές επεμβάσεις, αλλά προϊόντος του χρόνου και στα ευρύτερα όρια του ιμπεριαλιστικού πυρήνα, ιδίως δε στην περιφέρειά του, εννοούμενη χωρικά και ταξικά (π.χ. οι χώρες της Ανατολικής, Νότιας Ευρώπης, Βαλκανίων, το υπολειμματικό 1/3+ της κοινωνίας των 2/3-).

Οι δύο παραπάνω διαδικασίες συγκλίνουν έτσι που στη μεν πρώτη ομάδα κρατών (Μ. Ανατολή κ.λπ.) το γεωπολιτικό χάος προκαλεί δευτερογενώς το οικονομικό, στη δε δεύτερη (ιδίως Ελλάδα Κύπρος, Ν. Α. Ευρώπη), το οικονομικό χάος οδηγεί σταδιακά στο γεωπολιτικό. Οι διαδικασίες αυτές, αν και διακριτές μέχρι στιγμής, οδηγούνται στη σύγκλιση εφόσον ο κοινός στόχος είναι η διατήρηση της ισχύος του ιμπεριαλιστικού πυρήνα μέσα από τη διακοπή της συσσώρευσης.

Η ερμηνεία του φαινομένου βρίσκεται στη για πρώτη φορά προσέγγιση μονοπώλησης του παγκόσμιου πλούτου και ισχύος από τον ιμπεριαλιστικό πυρήνα και την επακόλουθη υποβάθμιση, χειραγώγηση και έλεγχο σε μεγάλο βαθμό των ενδοϊμπεριαλιστικών και λοιπών ανταγωνισμών. Συνοδευτικά, βρίσκεται σε ένα διαρκές, αυξητικό ρεύμα ανησυχιών από την επιταχυνόμενη εξάντληση κρίσιμων, μη ανανεώσιμων πρώτων υλών και από την επαπειλούμενη οικολογική υποβάθμιση - καταστροφή. Οι δύο λόγοι "κουμπώνουν", πετυχαίνοντας με ένα σμπάρο δυο τρυγόνια: και τη διακοπή της συσσώρευσης και τη φειδωλή διαχείριση - ολιγοπώληση των εξαντλούμενων πόρων και του υποβαθμιζόμενου περιβάλλοντος σε όφελος του 1%.

Η περίπου μονοπώληση πλούτου - ισχύος προκλήθηκε από την κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισμού, την υπερσυγκέντρωση κεφαλαίων μέσω της νεοφιλελεύθερης χρηματιστικοποίησης και την οιονεί μονοπώληση ισχύος μέσω της πολεμικής μηχανής ΗΠΑ-ΝΑΤΟ. Έτσι δόθηκε για πρώτη φορά η δυνατότητα να επιδιωχθεί η επικράτηση όχι με διαρκή επέκταση ισχύος μέσω ανταγωνιστικής κεφαλαιακής συσσώρευσης, αλλά με μονοπώληση και παρεμπόδιση της συσσώρευσης από άλλα αναδυόμενα ανταγωνιστικά κέντρα (Ρωσία - Κίνα κ.λπ.) Τέτοια φαινόμενα σπάνια εμφανίζονται ιστορικά. Συνήθως, και πάντως τα τελευταία 200 χρόνια, ένας αριθμός ανταγωνιστικών ιμπεριαλιστικών κέντρων, ποτέ μικρότερος των δύο ή τριών, επιδίωκε ισχύ και επικράτηση μέσω της ανταγωνιστικής συσσώρευσης κεφαλαίου, συνεπώς ελαχιστοποιούσε τις χαοτικές περιόδους, καθώς εμπόδιζαν την αναγκαία για την ισχύ συσσώρευση. Οι χαοτικές περίοδοι προέκυπταν ευθέως από τους πολεμικούς ανταγωνισμούς και η όποια μακροημέρευσή τους συνέπιπτε με τη διάρκεια της αντιπαράθεσης, συνεπώς ήταν ερμηνεύσιμες απλά, χωρίς σκοπιμότητες εμπρόθετης δημιουργία χάους per se. Καθώς οι πολεμικοί ανταγωνισμοί υποχωρούσαν, αντικαθιστούνταν από εσπευσμένες, επίμοχθες προσπάθειες συσσώρευσης.

Στην άλλη άκρη πάλι που δεν παρατηρήθηκε ποτέ στα χρόνια του βιομηχανικού καπιταλισμού, και πάντως σπάνια (π.χ. στην αυτοκρατορική Αίγυπτο, τη Ρώμη, την Κίνα), η μονοπώληση ισχύος και πλούτου από τα ιμπεριαλιστικά - αυτοκρατορικά κέντρα επέβαλε την αμετάβλητη διαιώνιση και όχι την εμπρόθετη καταστροφή συσσωρευμένων κεφαλαίων και ικανοτήτων, εφόσον τίποτα δεν απειλούσε, μέσα ή έξω, την κυριαρχία τους. Αυτό που επέτρεψε την ανάδυση του χαοτικού ιμπεριαλισμού ήταν η ιστορικά σπάνια, ή/και μοναδική, οιονεί μονοπώληση ισχύος του ιμπεριαλιστικού πυρήνα μετά την πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού.

Εξηγούμαστε: η μετά το '90 επικράτηση του ιμπεριαλιστικού πυρήνα δεν ήταν απροϋπόθετη, δεν έμοιαζε π.χ. με την επικράτηση της αυτοκρατορικής Ρώμης. Δεν ήταν παράγωγο πολεμικής επικράτησης επί ανταγωνιστικών ελίτ και λαών, αλλά αποτέλεσμα σκόπιμης προσχώρησής τους στην ιδεολογία του πυρήνα (των "ανταγωνιστικών" αγορών και της "φιλελεύθερης δημοκρατίας") με έναν και μόνο στόχο: τη συμμετοχή στην ευημερία από μέρους των λαών, στην ισχύ από μέρους των ελίτ που απολάμβανε ο δυτικός κόσμος. Αντίθετα, ο πυρήνας επιδίωξε συστηματικά την αποτροπή ανάδυσης ανταγωνιστικών κέντρων ισχύος-πλούτου που διατήρησαν σχετική ισχύ και αυτονομία.

Η παραπάνω αποτροπή δεν επρόκειτο ποτέ να ονομαστεί με το όνομά της, καθώς συνέπιπτε με το τρίτο παγκόσμιο "δημοκρατικό κύμα" (Χάντιγκτον). Δικαιολογήθηκε στα μάτια των λαών και ελίτ των χωρών που υφίσταντο τις επεμβάσεις πρόκλησης χάους και στο παγκόσμιο "χωριό" ως μη εμπρόθετο αποτέλεσμα, ως "παράπλευρη απώλεια" καλοπροαίρετων προσπαθειών, ενίοτε προς εξουδετέρωση επικίνδυνων και απεχθών δικτατόρων, αποτροπή αιμοδιψών μνησίκακων τρομοκρατών, πάντοτε δε για ανθρωπιστικούς-δημοκρατικούς λόγους.

Μετά το σοκ προσαρμογής, οι ελίτ και οι κοινωνίες του πρώην υπαρκτού σοσιαλισμού, αλλά και λοιπές σημαντικές αναδυόμενες (BRICS κ.λπ.) απαίτησαν αυξημένη συμμετοχή σε σπανίζοντες πόρους και συσσώρευση κεφαλαίου, εκμεταλλευόμενες τα κενά που προκλήθηκαν από τη δυτική χρηματιστικοποίηση και απόσυρση από τη μαζική παραγωγή. Καθώς δεν αντανακλούσαν ψυχροπολεμικούς ιδεολογικούς διαχωρισμούς, δεν αντιμετωπίστηκαν αρχικά με οικονομικούς αποκλεισμούς ή/και με άμεσες πολεμικές δράσεις από μέρους του ιμπεριαλιστικού πυρήνα. Ο μεταψυχροπολεμικός μονοπολικός κόσμος δύσκολα νομιμοποιούσε συγκρούσεις, καθώς οι ιδεολογικές θέσεις προσέγγιζαν και ο αναδυόμενος κόσμος των "ελευθέρων αγορών" και της "δημοκρατίας" εξ ορισμού όφειλε να είναι ειρηνικός. Οι χαο-προωθητικές, απο-συσσωρευτικές συγκρούσεις προς αποτροπή ανάδυσης ανταγωνιστικών κέντρων θα εισάγονταν μέσω "παρελθοντικών" σχημάτων (εθνικισμός - θρησκευτικός φονταμενταλισμός), εφόσον οι αντίπαλες ταξικές ιδεολογίες πρακτικά εξαφανίστηκαν.

Συνοψίζω: η ειδική στιγμή, όπου ο αρκετά ενοποιημένος ιμπεριαλιστικός πυρήνας επιδιώκει ολοκληρωτική επικράτηση χωρίς να μπορεί να επιβάλει τη θέλησή του με συντριπτική ισχύ, ή/και με εξαγορά μέσω παροχών, αλλά με μαζική εξαπάτηση και αποσυσσώρευση, στρέφοντας τον ένα εναντίον του άλλου στη βάση ημικατασκευασμένων πολιτιστικών διαφορών, μέσα σε ένα παγκόσμιο περιβάλλον λαϊκών απαιτήσεων δημοκρατίας και ευημερίας αλλά και ισχύος εκ μέρους των ανταγωνιστικών ελίτ, προκαλεί τον εδώ παρατηρούμενο καταστροφικό ιμπεριαλισμό του χάους.

Η ΕΦΗ ΚΩΤΣΑΚΗ 

είναι Μέλος της Γραμματείας Εξωτερικής Πολιτικής του ΣΥΡΙΖΑ, 

Μέλος της Πρωτοβουλίας «Ελεύθερη Μεσόγειος» 

και Μέλος της Πολιτικής Γραμματείας της Σοσιαλιστικής Τάσης του ΣΥΡΙΖΑ